Witamina A – Retinol
Bierze udział w syntezie hormonów steroidowych. Jest odpowiedzialna za stymulację syntezy białek - glikoprotein, regenerację nabłonków okrywowych, struktur nabłonkowych przewodu pokarmowego, narządów rozrodczych, dróg oddechowych, nerek, odbudowę pęcherzyków mlecznych gruczołu mlekowego, a także za prawidłowy rozwój układu kostnego - osteoblasty.
Niezmiernie ważna rola w procesach widzenia.
Hipowitaminoza
Przy niedoborze witaminy A obserwuje się zahamowanie wzrostu, obniżenie odporności, produkcyjności procesów rozwoju, hyperkeratynizację nabłonków, zaburzenia wzroku i widzenia (tzw. kurza ślepota, zaćma, wysychanie rogówki, rozmiękanie i owrzodzenia rogówki), zaburzenia w rozrodzie (niepłodność, poronienia, anomalie płodów, mumifikacje).
Hyperwitaminoza
Skutkuje drgawkami mięśni, ogólnym osłabieniem, biegunką, spadkiem masy ciała, spondylozą szyjną. Przy długotrwałej hyperwitaminozie dochodzi do nadmiernego złuszczenia naskórka, obrzęku powiek, zapalenia spojówek, wytrzeszczu gałek ocznych, wycieku z nosa.
Źródło: marchew, zielony groszek, szpinak, pomidor, mleko, wątroba, tran, żółtko jaja, mączki mięsne.
Witamina B1 – Tiamina
Odpowiedzialna za procesy oddychania tkankowego, przemianę węglowodanów i tłuszczy w ustroju, przyspiesza gojenie się ran, wspomaga pracę układu sercowo-naczyniowego, procesy wzrostu, proces spalania tłuszczów, pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych.
Niedobór: wywołuje chorobę Beri -Beri; dochodzi do porażenia układu nerwowego (ataksja, skurcze spastyczne, drgawki), nerwobóle; tężyczka, niepłodność u suk, brak apetytu, może występować nekroza mózgu.
Nadmiar: duża tolerancja na nadmiar, toksyczność przy dawkach około 3000x większych od zapotrzebowania, wstrząs anafilaktyczny.
Źródło: ziarna zbóż, mięso, orzechy, żółtka, nasiona roślin strączkowych, drożdże.
Witamina B2 – Ryboflawina
Wspomaga procesy utleniania i redukcji. Jest odpowiedzialna za prawidłową funkcję układu nerwowego, błon śluzowych (dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry) oraz za narząd wzroku.
Niedobór: zaburzenia oddechowe, opóźnienie wzrostu, pogorszenie wzroku, światłowstręt, łzawienie, wypadanie włosów, kłopoty z koncentracją, zawroty głowy, bezsenność, pleśniaki, zajady, łojotok, łuszczące się okolice ust, nosa, czoła i uszu, dystrofia mięśni.
Nadmiar: rzadko, nudności i wymioty.
Źródło: wątroba, chude sery, grzyby, dziczyzna, migdały, jaja, zielone części warzyw, łosoś, pstrąg, makrela, małże, fasola, groch, soja, mleko, orzechy włoskie.
Witamina B6 - Pirydoksyna
Bierze udział w przemianie aminokwasów, ułatwia ich rozkład, przemianę tłuszczów i węglowodanów, umożliwia magazynowanie energii, uczestniczy w tworzeniu enzymów, hormonów, hemoglobiny, a także w powstawaniu prostaglandyn. Ma wpływ na ciśnienie krwi, skurcze mięśni, pracę serca, prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Zwiększa odporność organizmu, łagodzi skutki uboczne leków, wspomaga leczenie nerek, zmniejsza nadmierne wydalanie kwasu szczawiowego z moczem, zapobiega tworzeniu się kamieni nerkowych, pomaga zwalczać ból i zesztywnienia nadgarstka, i dłoni.
Niedobór: nieprawidłowości w układzie nerwowym: drgawki, depresja, apatia, ogólne pogorszenie samopoczucia, zapalenia nerwów, zmniejszona odporność na infekcje, stany zapalne skóry: łojotokowe zmiany na twarzy, podrażnienie języka, błon śluzowych jamy ustnej, niedokrwistość, kamica nerkowa, zmęczenie, nudności, odruchy wymiotne, zaburzenia w funkcjonowaniu mięśnia sercowego, zwiększenie ryzyka powstawania nowotworów, nieprawidłowości w budowie kości oraz objawy padaczkowe, drażliwość.
Nadmiar: toksyczna.
Nadmiar powoduje zaburzenia układu nerwowego: brak koordynacji mięśni, zwyrodnienia tkanki nerwowej, słabość mięśni, a także wpływa niekorzystnie na obecność aminokwasów we krwi (UWAGA! niektóre z tych zmian mogą być nieodwracalne).
Źródło: mięso, ryby, drób, jajka, mleko, drożdże, warzywa (kapusta, groszek zielony, kalafior, marchew, szpinak, ziemniaki, fasola), zboża (kiełki pszenicy), soja, orzeszki ziemne.
Witamina B9 – Kwas foliowy
Rola w organizmie to synteza puryn i pirymidyn, choliny oraz hemoglobiny. Jest koenzymem metylotransferazy.
Niedobór: zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek, zaburzenia funkcji szpiku (anemia), zaburzenia w trawieniu i wchłanianiu, zaburzenia nerwowe (niepokój, lęk), zaburzenia w rozrodzie.
Nadmiar: bardzo rzadko.
Tylko bardzo duże dawki są toksyczne, zaburzenia ze strony nerek i układu nerwowego
Źródło: warzywa mające zielone liście, takie jak sałata, szpinak, kapusta, brokuły, szparagi, kalafiory, brukselka, a także pomidory, groch, fasola, soczewica, soja, buraki.
Witamina B12 – Kobalamina
Bierze udział w przemianie węglowodanowej, białkowej oraz tłuszczowej, uczestniczy w wytwarzaniu czerwonych ciałek krwi, przeciwdziała niedokrwistości, umożliwia syntezę kwasów nukleinowych w komórkach, przede wszystkim szpiku kostnego. Wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, uczestniczy w tworzeniu otoczki mielinowej ochraniającej komórki nerwowe i neuroprzekaźników nerwowych, zapewnia dobry nastrój, równowagę psychiczną, pomaga w uczeniu się, skupieniu uwagi. Odgrywa rolę przy odtwarzaniu kodu genetycznego. Dzięki niej zmniejsza się ilość tłuszczów we krwi. Wpływa na układ kostny, a także pobudza apetyt.
Niedobór: wpływa na niedokrwistość, zahamowanie dojrzewania komórek, szczególnie krwi, opóźnienia wzrostu, częste biegunki, zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu i układu nerwowego, trudności w zachowaniu równowagi, rozdrażnienie, irytacja, stany lękowe, depresja, zmęczenie, trudności z chodzeniem, drętwienie, mrowienie, dezorientacja, stany zapalne ust.
Nadmiar: rzadko.
Źródło: wątroba, nerki i serce, a także chude mięso, ryby, skorupiaki, sery i jaja.
Witamina C – Kwas askorbinowy
Bardzo ważna rola w procesach oksydoredukcyjnych, wpływa na wytwarzanie i zachowywanie kolagenu, ułatwia gojenie się ran, złamań, hamuje tworzenie się sińców, powstawanie krwotoków, krwawień dziąseł. Podnosi odporność na zakażenia, uszkodzenia oraz na choroby, szczególnie w okresach przeciążenia fizycznego. Skraca czas trwania zaziębienia i zakażenia, ma działanie antywirusowe, zapewnia sprawne funkcjonowanie układu krwionośnego i serca, reguluje i obniża poziom cholesterolu, chroni przed miażdżycą i chorobą wieńcową, obniża ciśnienie krwi, zmniejsza zlepianie się i krzepnięcie krwi. Jest przeciwutleniaczem, zwalcza wolne rodniki, chroni przed zmianami nowotworowymi (rakiem żołądka, jamy ustnej, przełyku, płuc, wątroby, szyjki macicy i odbytu), łagodzi niepożądane skutki radioterapii, chroni skórę przed działaniem słońca i przed starzeniem. U cukrzyków - reguluje poziom glukozy we krwi, oddziałuje korzystnie na wzrok, hamuje rozwój zaćmy, uczestniczy w produkcji hormonów zwalczających stres, poprawia wydolność fizyczną, umożliwia koncentrację, mocny sen, hamowanie bólu. Ułatwia pokonywanie nastrojów depresyjnych, ma korzystny wpływ na usposobienie.
Niedobór: szkorbut, samoistne krwawienia, uszkodzenia naczyń krwionośnych, krwawe wybroczyny, złe gojenie i odnawianie się ran, rozpulchnienie dziąseł, zmiany w zębach (np. zgorzel), bolesność stawów i mięśni, obrzęki kończyn, osłabienie, utrata apetytu, obniżenie wydolności fizycznej, depresja, osteoporoza niedobarwliwa, nadczynność gruczołu tarczowego, zaburzenia neurologiczne, wtórne infekcje, gnilec, schorzenia żołądka, zapalenie błony śluzowej, przedłużenie okresu zaziębienia organizmu, trudności w leczeniu zakażeń.
Nadmiar: nie jest toksyczna, ale może może wywoływać dolegliwości żołądka, nudności, biegunkę, wymioty, wysypkę skórną, przyspieszać tworzenie się kamieni nerkowych.
Witamina D3 - Cholekalcyferol
Jej obecność umożliwia wchłanianie wapnia i fosforu, wpływa na kształtowanie się kości i zębów, działa korzystnie na system nerwowy i mięśniowy. Łagodzi stany zapalne skóry, reguluje wydzielanie insuliny, wspomaga komórki szpiku kostnego spełniające funkcje obronne, zapobiega tworzeniu się komórek nowotworowych, ma wpływ na działanie komórek przytarczyc, jajników, komórek mózgu, mięśnia sercowego, sutka.
Niedobór: wywołuje krzywicę, rozmiękanie kości (osteomalacja) i osteoporozę u dorosłych, złamania, skrzywienia i zwyrodnienia układu kostnego, zniekształcenie sylwetki, złe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego, zapalenie spojówek, stany zapalne skóry, osłabienie organizmu i zmniejszenie odporności, pogorszenie słuchu, osłabienie i wypadanie zębów, zwiększa się ryzyko powstawania komórek nowotworowych.
Nadmiar: powoduje zwiększony poziom wapnia w organizmie, biegunkę, łatwe męczenie się, wzmożone oddawanie moczu, ból oczu, świąd skóry, bóle głowy, nudności, brak apetytu, zakłócenia w funkcjonowaniu nerek, tętnic, serca, płuc, uszu, niekorzystne zmiany w tych organach, kamice nerkowe.
Źródło: tran i oleje rybne, ryby (łosoś, tuńczyk, śledź, makrela, sardynki), wątroba, białko jaj, mleko i przetwory mleczne: ser, masło, śmietana.
Witamina K
Zapewnia krzepliwość krwi, reguluje wytwarzanie protrombiny, zapobiega wypływowi krwi w przypadku zranienia, powoduje zatrzymanie krwawienia, zmniejsza nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapobiega krwawieniom wewnętrznym oraz krwotokom. Odgrywa rolę w gospodarce wapniowej i mineralizacji tkanek, prawdopodobnie hamuje rozwój nowotworów piersi, jajników, okrężnicy, żołądka, woreczka żółciowego, wątroby i nerek.
Niedobór: powoduje słabą krzepliwość krwi, łatwość powstawania krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych, problemy z gojeniem się ran, zwiększa możliwość krwotoków z nosa, trudności w mineralizacji kości, zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów, zapalenie jelita, biegunki.
Nadmiar: zazwyczaj nie jest toksyczna, ale nadmiar może powodować rozpad krwinek czerwonych, niedokrwistość, poty, uczucie gorąca, a u niemowląt żółtaczkę i uszkodzenia tkanki mózgowej.
Źródło: wytwarzana przez organizm; poza tym występuje w pożywieniu: w ciemnozielonych i liściastych warzywach, takich jak brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta, lucerna, a także w owocach awokado, brzoskwiniach, również w ziemniakach, jajkach, jogurcie, serze, wątrobie, oleju sojowym i szafranowym, tranie.
Witamina E – Tokoferol
Bierze udział w przemianach azotowych i oddychaniu. Jest to związek antyoksydacyjny i zwiększający podaż tlenu. Zapobiega utlenianiu witaminy A, nienasyconych kwasów tłuszczowych i innych lipidów, uniemożliwiając tym samym tworzenie się toksycznych produktów. Zapobiega rozwojowi miażdżycy naczyń krwionośnych. Witamina E obniża podwyższony poziom lipidów w surowicy krwi. Aktywując układy enzymatyczne oddychania tkankowego, uczestniczy w procesach odtruwania, chroni komórki przed stłuszczeniem, podtrzymuje czynność tkanki mięśniowej, ułatwia przyswajanie tlenu przez erytrocyty. Witamina E pobudza produkcję substancji przeciwzakrzepowych, zmniejszając ryzyko rozwoju schorzeń naczyń krwionośnych.
Niedobór: rozdrażnienie, osłabienie zdolności koncentracji, zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych, rogowacenie i wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran, pogorszenie wzroku, niedokrwistość, bezpłodność, zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Nadmiar: zmęczenie, bóle głowy, osłabienia mięśni, zaburzenia widzenia.
